Tết đến xuân sang, nhà nhà cùng nhau sắm đồ đón Tết, ai cũng mong chờ một năm mới sum vầy, hạnh phúc và thịnh vượng. Một trong những thứ không thể thiếu đối với mỗi gia đình trên bàn thờ tổ tiên đó là mâm ngũ quả mà từ xưa tới nay đã đi vào tiềm thức mỗi người về uống nước nhớ nguồn, về lòng tôn kính thế hệ đi trước.

Ý nghĩa của mâm ngũ quả

Thông thường, tùy theo đặc điểm tự nhiên, phong tục tập quán hay quan niệm của mỗi vùng riêng biệt mà người dân chọn các loại quả mang ý nghĩa khác nhau cho mâm ngũ quả ngày Tết. Theo văn hóa Đông phương, mâm ngũ quả phải có 5 loại quả với 5 màu sắc khác nhau, ở Việt Nam cũng vậy.

Mâm ngũ quả đủ đầy ngày Tết.(Ảnh: internet)

Năm màu sắc của ngũ quả kia là theo quan niệm của thuyết ngũ hành: Kim- Mộc- Thủy- Hỏa- Thổ tương ứng với các màu trắng- xanh- đen- đỏ- vàng. Các màu này sẽ được phối hợp hài hòa trên mâm ngũ quả rồi được đặt lên bàn thờ gia tiên với mong ước được ngũ phúc: giàu có, sang trọng, sống lâu, khỏe mạnh, bình an.

Mâm ngũ quả thường gồm 5 loại trái cây

Tùy theo từng vùng miền với những đặc trưng về khí hậu, sản vật và các quan niệm riêng mà người ta chọn các loài trái cây phù hợp để bày mâm ngũ quả. Có thể kể đến một vài những hoa trái tiêu biểu:

Chuối: Tượng trưng cho con cháu sum vầy, quây quần, đầm ấm, hứng lấy may mắn, bao bọc và chở che.

Phật thủ: Bàn tay Phật che chở cho gia đình.

Bưởi: Mong muốn an khang, thịnh vượng.

Quả lê hoặc dưa lê: Tượng trưng cho sự thành đạt, thăng tiến.

Cam, quýt: Tượng trưng cho sự thành đạt

Lê: Vị ngọt thanh, ngụ ý việc gì cũng trơn tru, suôn sẻ.

Lựu: Nhiều hạt, tượng trưng cho con đàn cháu đống.

Đào: Thể hiện sự thăng tiến.

Táo: Phú quý, giàu sang.

Thanh long: Rồng, mây hội tụ, thể hiện sự phát tài phát lộc.

Dưa hấu: Căng tròn, mát lành, hứa hẹn sự ngọt ngào, may mắn.

Quả  trứng gà: Lộc trời cho.

Sung: Sung mãn, sức khỏe và tiền bạc.

Đu đủ: Thịnh vượng, đủ đầy.

Xoài (phát âm giống ‘xài’): cầu mong cho việc tiêu xài đủ đầy.

Ba vùng Đất Việt- 3 kiểu mâm ngũ quả

Mâm  ngũ quả miền Bắc thường có 5 loại: Chuối, bưởi, đào, hồng, quýt (hoặc quất)

Mâm ngũ quả miền Bắc. (Ảnh: internet)

Cách trình bày truyền thống là: Chuối nằm dưới cùng, có nhiệm vụ đỡ tất cả các loại quả bên dưới. Chính giữa là quả bưởi hoặc phật thủ màu vàng. Các loại quả bày xung quanh và những chỗ trống còn lại cài xen kẽ quýt vàng hoặc quất, táo xanh hay quả ớt chín đỏ.

Mâm ngũ quả giờ đây không phải chỉ có ngũ quả nữa mà giờ đã thành bát quả, cửu quả hay thập quả do trái cây càng ngày càng đa dạng. Nhưng dù sao theo truyền thống, cái tên “mâm ngũ quả” vẫn được giữ  nguyên.

Mâm ngũ quả Miền Trung: So với hai miền Nam- Bắc, khúc ruột miền Trung khốn khó hơn, khí hậu khắc nghiệt, đất đai khô cằn sỏi đá. Vùng đất mà được gọi là “chó ăn đá, gà ăn sỏi” đó người còn phải vật lộn để mà sống thì cây cối sao không…? Vì thế cũng chẳng có hoa quả nhiều mà dư giả nên người miền Trung cũng không hề câu nệ thái quá về hình thức, có gì dùng nấy, miễn là thành tâm dâng kính ông bà tổ tiên.

Miền Trung không câu nệ thái quá hoa quả Tết, miễn là thành tâm. (Ảnh: internet)

Các loại hoa quả thường thấy là: Thanh long, chuối, dưa hấu, mãng cầu, dứa, sung, cam, quýt…

Mâm ngũ quả miền Nam không có nải chuối xanh như miền Bắc, vì tên của nó có âm giống “chúi” thể hiện sự khốn khó. Cũng như “quýt làm cam chịu” hay “lê lết, dễ đổ bể”  nên người Nam cũng không sử dụng quả cam, lê táo trong mâm ngũ quả.

Mâm ngũ quả miền Nam thường có xoài, sung, đu đủ…mang ý nghĩa cầu mong sung túc, đủ đầy. (Ảnh: internet)

Hoa quả mà họ thường dùng là: mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài, sung… với mong cầu luôn ‘xài đủ, xài sung’

Văn hóa Đông phương luôn kính thờ ông bà tiên tổ, mâm ngũ quả mỗi dịp Tết đến là một phần cho sự hiếu đạo ấy. Ngoài ra con người Việt Nam luôn tín ngưỡng Thần Phật, luôn luôn coi trọng Đất Trời, nên đều hết lòng tôn kính dâng lên các Ngài những trái cây ngọt ngào, thơm ngon. Đây là một nét văn hóa mang cả tính thẩm mỹ của con người mãi được gìn giữ và lưu truyền.

Nguyệt Hà

Hiếu Giang st