Ảnh: N Lân

Ưu thế xuất chính ngạch

Hôm 8/2, cửa khẩu Tân Thanh (Lạng Sơn), cửa khẩu mà hơn 70% thanh long Bình Thuận qua mua bán, phía bên Trung Quốc đã lùi thông quan vào cuối tháng 2/2020, thay vì ngày 10/2 như dự tính ban đầu vì dịch bệnh corona đang diễn biến phức tạp. Điều này như đóng lại cơ hội cho hàng thanh long xuất theo đường tiểu ngạch, khi mà hiện tại Bình Thuận đang có 150 xe container thanh long đang chờ ở đây và tại tỉnh, rất nhiều vườn có thanh long đang chín cần phải thu hoạch. Trong khi đó, tại cửa khẩu Hữu Nghị, cửa khẩu xuất hàng chính ngạch qua Trung Quốc đã thông quan và giải quyết xong khó khăn trong vấn đề tài xế qua lại cửa khẩu phải cách ly 14 ngày, ảnh hưởng lịch trình của các tài xế xe container bằng cách thành lập một tổ lái xe người Việt Nam tại Lạng Sơn. Điều đó cũng có nghĩa xuất khẩu thanh long chính ngạch theo đường bộ qua Trung Quốc đã thông thoáng. Còn xuất khẩu chính ngạch theo đường biển thì từ tết đến nay, mọi hoạt động vẫn bình thường. Vì vậy, các doanh nghiệp tại tỉnh xuất khẩu thanh long chính ngạch vẫn mua thanh long trữ lạnh, đủ đơn hàng để xuất đi nên vẫn ra quân mua thanh long từ ngày mùng 1 tết. Nổi lên có hơn 10 công ty như Công ty TNHH Xuất nhập khẩu Kiên Kiên, Công ty TNHH Sơn Thủy, Công ty TNHH Thủy Rớt, Công ty TNHH XNK Nguyên Thuận, Công ty TNHH Hưng Nguyên… với thị trường xuất đi đến Trung Quốc, Thái Lan, Ấn Độ, Malaysia, Campuchia. Bên cạnh đó, cũng có một số cơ sở thu mua đóng gói thanh long như Xuân Tình, Hồng Đào, Hòa Diệu… cũng mua thanh long và bảo quản tại kho lạnh để xuất khẩu. Từ đó, giá thanh long nhích lên 5.000 - 7.000 đồng, tính đến 7/2.

Lâu nay, nhà vườn không chú tâm đến sản xuất thanh long theo chuẩn VietGAP, vì cho rằng không có gì khác biệt trong mua bán nhưng đến hoàn cảnh hiện nay mới thấy rõ, là thanh long VietGAP dễ dàng được mua, được giá hơn. Tương tự, những công ty, doanh nghiệp xuất khẩu chính ngạch vào thời điểm này mới được đánh giá rõ hơn, ghi nhận nhiều hơn về kinh doanh gắn liền với đạo đức, khi người nông dân ở thế khó. Tại cuộc họp bàn tiêu thụ, sản xuất thanh long do UBND tỉnh tổ chức vào chiều 7/2, Chủ tịch UBND tỉnh Nguyễn Ngọc Hai đã chỉ đạo các sở ngành liên quan đề xuất chính sách hỗ trợ liên quan đến thuê kho lạnh tạm trữ, hỗ trợ tiền điện tại các kho lạnh cho các doanh nghiệp vẫn mua thanh long từ tết đến giờ trong bối cảnh rất nhiều doanh nghiệp, cơ sở đóng cửa.

Con đường quay về

Với khoảng 90.000 tấn thanh long đã, đang và sẽ chín đến cuối tháng 3/2020, trong đó tháng 2 phải thu hoạch là 44.586 tấn thanh long, tháng 3 thu hoạch 43.840 tấn, Bình Thuận đứng trước tình cảnh căng thẳng trong tìm cách để tiêu thụ hết sản lượng trên, tránh xảy ra chuyện đổ bỏ. Ở xuất khẩu, làm sao chuyển hướng thị trường kịp? Chủ Công ty TNHH Sơn Thủy cho rằng, thời điểm này bên cạnh xuất hàng đi theo đơn cần phối hợp hỗ trợ xúc tiến thương mại ở các nước gần ở Đông Nam Á để mở rộng luôn thị trường thì mới mong tiêu thụ tốt hơn sản lượng trên. Phải quay về thị trường nội địa. Sau các cuộc gặp nhiều bên, hệ thống các siêu thị lớn trong nước như Big C, Lotte Mart, Co.op Mart, Vin Mart… đã chung tay mua hàng thanh long Bình Thuận với số lượng dự kiến 120 tấn/ngày. Ngoài ra, Sở Công Thương TP.HCM, Hiệp hội Doanh nghiệp TP.HCM cũng đang giới thiệu 3 chợ đầu mối Bình Điền, Thủ Đức, Hóc Môn, các doanh nghiệp thành viên hỗ trợ tiêu thụ thanh long Bình Thuận.

Việc tiêu thụ thanh long theo quá trình thu hoạch của dân mới bắt đầu, nhưng đã thấy rõ ưu thế của những nhà vườn sản xuất theo chuẩn VietGAP. Vì các siêu thị đều quan tâm đến chuẩn sản phẩm không chỉ vào thời điểm này. Thực tế, đó là câu chuyện dài. Nhìn lại gần 20 năm qua để thấy, thanh long Bình Thuận đã từng “lên bờ xuống ruộng”, vì thích thị trường dễ dãi nên phần lớn đều xuất tiểu ngạch qua biên giới. Trong khi đó, thị trường trong nước, cụ thể là các hệ thống siêu thị vì phải qua đàm phán tới lui, đòi hỏi nhiều tiêu chuẩn nên ngại. Thành ra, bỏ lửng, rồi khi xảy ra tình huống như hiện nay phải mong đến thị trường nội địa và đầu tiên nhất vẫn là hệ thống các siêu thị.

Vì vậy, lời của giám đốc một hệ thống siêu thị lớn cho rằng các HTX, doanh nghiệp mua bán thanh long cần tập trung cho thị trường trong nước với 100 triệu dân một cách nghiêm túc, cần phải suy ngẫm. Nghiêm túc ấy thể hiện ở nhiều khía cạnh, vấn đề, không chỉ trái tươi mà còn phải đa dạng hóa sản phẩm để mở và giữ thị trường trước làn sóng trái cây ngoại ồ ạt vào. Bình Thuận hướng đến chế biến, từ sấy dẻo, sấy khô, ủ rượu từ thanh long và đã có thành phẩm đa dạng trên thực tế. Nhưng hầu hết chưa thể mở rộng sản xuất, vì nhiều lý do nhưng chung quy chưa tạo sự liên kết, kết nối các bên liên quan nên đầu ra còn bấp bênh.

Vấp phải thử thách từ dịch bệnh corona vào thời điểm này, không có nghĩa thanh long Bình Thuận không còn đối mặt với những thử thách khác nữa ở phía trước, nếu như không tìm cách hạ sản lượng thanh long lụy vào các chợ biên giới phía Bắc.

BÍCH NGHỊ

Đã vào vụ thu hoạch nhưng nhiều nông dân trồng dưa hấu trên địa bàn huyện Đăk Tô (tỉnh Kon Tum) và thương lái đang “méo mặt”, vì dưa hấu “rớt giá” do không thể xuất sang Trung Quốc. Nếu như thời điểm này các năm trước giá dưa hấu có lúc lên đến 12.000 đồng/kg bán tại ruộng mà không có dưa bán thì hiện nay giá dưa tại ruộng chỉ còn khoảng 1.500 - 2.500 đồng/kg nhưng vẫn vắng người mua.

Mất mùa, mất giá

Thời tiết năm nay không khí lạnh kéo dài, người trồng dưa hấu trên địa bàn huyện Đăk Tô chưa hết lo lắng bởi một vụ dưa thất bát, thì tiếp đến khi thu hoạch dưa hấu lại gặp khó khăn trong tiêu thụ. Một vài năm trước, vào thời điểm này, khi thị trường xuất khẩu dưa hấu sang Trung Quốc bấp bênh, người nông dân thường bị các thương lái ép giá nhưng vẫn có người mua. Nhưng năm nay, kể từ sau Tết Nguyên đán Canh Tý năm 2020, những hộ nông dân trồng dưa hấu thu hoạch sau thời điểm này đều bán không có người mua, vì dịch viêm đường hô hấp cấp do chủng mới của vi rút Corona gây ra (dịch bệnh nCoV) đã làm cho việc xuất khẩu dưa hấu sang thị trường Trung Quốc (một trong những thị trường chính tiêu thụ dưa hấu của Việt Nam) bị ngưng trệ.

Theo tính toán của những người trồng dưa, mỗi hecta trồng dưa, người dân bình quân bỏ vốn đầu tư từ 80 - 90 triệu đồng và thu hoạch bình quân từ 40 - 45 tấn dưa. Tuy nhiên, do thời tiết năm nay không thuận lợi nên sản lượng dưa ở nhiều chân ruộng giảm nhiều so với mọi năm. Vậy mà dưa hấu không tiêu thụ được, coi như vụ dưa năm nay người nông dân phải đối mặt với tình trạng vừa mất mùa, vừa mất giá.

Thương lái “bỏ của chạy lấy người”

Chỉ vài tuần trước đây, nhiều thương lái dự đoán năm nay do thời tiết lạnh kéo dài, mất mùa nên giá sẽ cao hơn mọi năm trước. Vì vậy, thời điểm trước Tết Nguyên đán Canh Tý 2020, nhiều thương lái đổ xô đi lùng sục các đám dưa hấu trên địa bàn huyện Đăk Tô để “đặt cọc” tiền trước cho chủ vườn nhằm bảo đảm nguồn cung với hy vọng sẽ thu lãi lớn. Nhưng đến nay, khi đến kỳ thu hoạch, chủ ruộng dưa nhiều lần liên lạc với các thương lái đến thu mua nhưng tất cả các thương lái đều từ chối.

Khi được hỏi vì sao không tiếp tục thu mua dưa hấu như hợp đồng cam kết với các hộ nông dân trồng dưa, bà T.T.S - một thương lái chuyên thu mua dưa hấu than vãn: Thôi chú ơi, đừng nhắc đến mua bán dưa hấu làm gì nữa, cũng bởi vì dưa hấu mà chỉ trong vòng chưa đầy tuần nay vợ chồng chúng tôi mất trắng hơn nửa tỷ đồng. Trước Tết Nguyên đán vài ngày, đi xem các ruộng dưa sắp đến kỳ thu hoạch chúng tôi chốt giá với người dân là sẽ thu mua 7.000 đồng/kg. Đón Tết Nguyên đán xong được vài ngày, chuẩn bị thu gom dưa thì nghe nói dịch bệnh viêm đường hô hấp cấp do chủng mới của vi rút Corona gây ra đang hoành hành bên Trung Quốc và hai bên đóng cửa khẩu nên hàng ngàn tấn dưa hấu giờ không biết bán đâu.

“Chỉ tính riêng trên địa bàn 2 xã Diên Bình và Tân Cảnh (huyện Đăk Tô) vợ chồng chúng tôi đặt cọc tiền trước gần 400 triệu đồng cho các hộ trồng dưa. Mấy ngày nay các hộ dân trồng dưa điện thoại réo liên tục hối lên cắt dưa và sẵn sàng hạ giá bán xuống còn 2.500 đồng/kg nhưng nếu tôi cắt dưa hấu rồi bán cho ai đây, vì không thể xuất sang Trung Quốc. Trong khi đó, giá dưa mua tại ruộng hiện nay ở một số huyện của tỉnh Gia Lai hạ xuống chỉ còn 500 đồng/kg mà cũng chẳng mấy ai mua. Thế nên chúng tôi đành phải mất trắng tiền đặt cọc. Mấy hôm nay nóng gan, nóng ruột như đang ngồi trên đống lửa vì hơn nửa tỷ đồng của gia đình tôi không cánh mà bay theo con vi rút Corona chỉ trong chốc lát...” - bà T.T.S giãi bày thêm.

Dưa hấu sau khi thu hoạch người nông dân đổ đống bán lẻ với giá bèo. Ảnh: ĐV

Người trồng dưa lao đao

Không còn cách nào khác, thương lái thì đành “bỏ của chạy lấy người”, còn người nông dân trồng dưa hấu thì bỏ bao nhiêu vốn liếng, dầm sương dãi nắng để bám trụ với ruộng dưa giờ cũng đứng ngồi không yên vì dịch bệnh nCoV.

Ông Lương Văn Hội - người trồng dưa ở thôn 4, xã Diên Bình (huyện Đăk Tô) than thở: Mùa dưa hấu năm nay tôi và đứa con trai cùng nhau trồng gần 5ha. Những ngày trước Tết Nguyên đán 2020, khi dưa còn xuất sang Trung Quốc, chúng tôi kịp thu hoạch được gần 2ha bán nhưng vẫn không có lời lãi bao nhiêu. Nguyên nhân là do năm nay đợt không khí lạnh kéo dài nên sản lượng dưa không đạt như mọi năm. Bao nhiêu hy vọng sẽ thu hồi vốn và có thêm tiền trang trải cuộc sống đều đặt hết vào 3ha dưa còn lại sẽ thu hoạch sau đợt Tết này. Thế nhưng, hy vọng đó đã tiêu tan theo mây khói.

Dừng lại châm điếu thuốc lá rít một hơi, ông Hội cho biết thêm, mấy hôm nay, nhiều người trồng dưa lân cận ruông dưa nhà tôi cũng đến kỳ thu hoạch, dưa nằm đầy ruộng nhưng vẫn không thấy ai đến mua. Hiện, tôi còn 3ha dưa sắp đến kỳ thu hoạch khoảng 130 tấn, nhưng giá dưa hấu tại ruộng tuột dốc từng ngày như hiện nay thì việc một mùa dưa thất bát nữa lại đến sẽ khó tránh khỏi. Hiện, dưa chưa thu hoạch, nhưng do giá xuống quá thấp nên việc chăm sóc, canh giữ dưa của các chủ vườn không còn coi trọng như trước đây. Một số người già, trẻ em trong khu vực lân cận hàng ngày ra đám xin cả bao dưa mang về là chuyện bình thường...

Đã hơn 5 giờ chiều, không khí lạnh bắt đầu kéo tới nhưng anh Lương Ngọc Tuấn vẫn ngồi tần ngần bên đống dưa mới thu hoạch gần 2ha của mình đổ bán khu bùng binh lên xã Pô Kô than thở: Chắc chắn những ngày tiếp theo giá dưa hấu sẽ còn xuống thấp nữa, vì lúc này nhiều người thu hoạch rộ, như vậy người dân “ôm nợ” vì một vụ dưa hấu thất bát đã quá rõ. Riêng chi phí giống, tiền thuê đất, phân bón, bạt ni lông để dẫn nước… cho 4ha dưa hấu, số tiền gia đình tôi đầu tư cũng lên đến khoảng 350.000 triệu đồng. Đó là chưa kể hơn 3 tháng bỏ công chăm sóc. Mấy ngày nay gia đình tập trung hết công suất vừa bán lẻ, vừa chở đi các tỉnh Quảng Nam, Đà Nẵng để chào hàng. 2 hecta dưa còn lại cũng chuẩn bị thu hoạch mà hiện giờ chưa biết tính sao, vì dưa bán quá chậm. Nhiều người trồng dưa ở đây đều không muốn thu hoạch, mặc dù dưa đang bắt đầu chín tới...

Ông Nguyễn Thành Thông - Trưởng Phòng NN&PTNT huyện Đăk Tô cho biết, do giá cả dưa hấu những năm gần đây không ổn định nên huyện Đăk Tô không giao diện tích về cho các địa phương. Đầu ra của dưa hấu lệ thuộc hoàn toàn vào thị trường Trung Quốc nên người nông dân không chủ động được đầu ra. Năm nay, các địa phương của huyện Đăk Tô trồng dưa hấu nhiều trên địa bàn huyện là xã Diên Bình, xã Tân Cảnh và thị trấn Đăk Tô. Nhưng so với mọi năm thì năm nay diện tích trồng dưa hấu không nhiều bằng, nhiều diện tích trồng dưa hấu trước đây, giờ thay thế bằng cây chanh dây…

Như vậy, đầu ra của dưa hấu chủ yếu xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc nên tiềm ẩn nhiều rủi ro. Những năm trước đây, khi chưa có dịch bệnh nCoV, chuyện thương lái Trung Quốc sang Việt Nam thu gom nông sản đẩy giá lên cao, sau đó ngưng thu mua khiến giá nông sản lao dốc không phanh đã không còn lạ lẫm đối với người dân Kon Tum. Vậy là lần này chúng ta lại có thêm bài học đắt giá cho phong trào trồng nông sản xuất sang Trung Quốc. Chỉ tiếc công sức người nông dân đổ ra cho loại cây trồng này chẳng khác nào một canh bạc, mà phần thua luôn nghiêng về người nông dân!

Bảo Châu