Với khát vọng tạo nên một thương hiệu mang “hơi thở” núi rừng Kon Tum, Đặng Xuân Hùng và Đinh Xuân Tâm chấp nhận bị gọi là “khùng”, dồn thời gian, tiền bạc và tâm huyết nuôi loài chim được ví như lộc trời - chim yến.

1.Khi ráng chiều tắt dần sau dãy núi xanh lam, trên nền trời xám bắt đầu xuất hiện từng bóng đen nhỏ bé vun vút từ xa lao tới, rồi hợp thành đàn, bay quẩn trên nóc nhà, ríu rít kêu tìm bạn trước khi chui vào căn nhà cao lênh khênh, kín như hộp diêm. Loáng cái, trên đầu chúng tôi rợp những đôi cánh nhỏ bé.

Miên man ngắm nhìn những đôi cánh đang vi vút đập gió ấy mà trong tôi cồn lên suy nghĩ: Nếu đổi lại là mình, liệu có dám dốc hết vốn liếng, vay thêm ngân hàng để thực hiện cuộc phiêu lưu "5 ăn 5 thua" này không?

Như đoán được suy nghĩ của tôi, Đặng Xuân Hùng cười lớn: Thế thì người ta mới gọi chúng tôi là "hai gã khùng" chứ. Đùa thôi, chứ để nuôi yến thành công, vốn đầu tư là một chuyện, ăn nhau là ở tinh thần ham học hỏi, nắm bắt kỹ thuật và một chút may mắn nữa.

Và rồi, trong ánh sáng chạng vạng, trong tiếng ríu rít tần số cao của hàng ngàn con chim yến về tổ, tôi đã được nghe 2 ông chủ nhà nuôi yến trải lòng xung quanh những vui buồn đã qua và những trăn trở, dự định trong tương lai.

Chim yến tìm về ''nhà'' sau một ngày kiếm ăn. Ảnh: TH

Kể ra ông trời cũng khéo sắp đặt, Đặng Xuân Hùng thì bộc trực, quyết liệt và hào sảng, đôi khi cách nói chuyện "thẳng ruột ngựa" của anh dễ gây cảm giác hơi… bốc đồng; trong khi đó, Đinh Xuân Tâm thì chỉn chu, cẩn thận và điềm đạm. Hai con người, hai tính cách ngỡ như trái ngược ấy lại tâm đầu ý hợp trong "chuyện làm ăn", và chẳng bao lâu sau, cả hai phát hiện rằng, hóa ra "chúng ta" có khá nhiều điểm chung, ít nhất là sự đam mê nuôi yến, sự quyết liệt, bài bản trong công việc và cả một chút… máu liều.

Không ít người ở Kon Tum đã và đang nuôi yến. Người ta truyền tai nhau rằng, việc đầu tư xây nhà nuôi yến chứa đựng rủi ro cao bởi vì xây nhà xong chưa chắc yến đã vào, vào chưa chắc đã ở, ở chưa chắc đã làm tổ hoặc làm tổ ít, từng có những dự án thất bại, qua cả năm trời mà chỉ lơ thơ dăm ba cặp yến tìm về. Trong bối cảnh ấy, việc đổ tiền nuôi yến rõ ràng là liều - Đinh Xuân Tâm nhớ lại.

Có một điều may mắn là, Đặng Xuân Hùng từng sinh sống mấy năm ở Khánh Hòa - vùng đất có truyền thống làm nghề khai thác tổ yến trên đảo trước đây, và nuôi yến nhà sau này. Khi ấy, dù không nghĩ rằng sau này chính mình sẽ nuôi yến, nhưng do yêu thích mà Hùng đã bỏ nhiều công sức, thời gian tìm hiểu về chim yến, nên anh khá am hiểu tập tính và môi trường sinh sống của chúng.

Khu nhà nuôi yến được đầu tư bài bản, với quy trình kỹ thuật khắt khe. Ảnh: TH

Năm 2018, bằng kinh nghiệm của mình, Đặng Xuân Hùng lờ mờ đoán được rằng, khu đất rộng cả mấy héc ta ở tổ dân phố 1, phường Ngô Mây, thành phố Kon Tum của gia đình có thể làm nhà nuôi yến được, bởi ở đây thoáng đãng, sát cánh đồng nên không ảnh hưởng đến những nhà xung quanh, lại có ao hồ. Đặc biệt hơn cả, vào những buổi chiều cho cá ăn, Hùng phát hiện có những cánh yến lượn lờ, chấp chới trên mái nhà.

Vì vậy, sau nhiều đêm dài trăn trở, suy nghĩ, bàn bạc, tranh luận, Đặng Xuân Hùng và Đinh Xuân Tâm quyết định khởi đầu "cuộc phiêu lưu" mới: nuôi yến.

2.Nhưng "lờ mờ đoán" là một chuyện, để bắt tay vào làm lại đòi hỏi phải có nghiên cứu, có "luận cứ, luận chứng" thuyết phục đàng hoàng, không thể làm lụi được. Bài học thất bại của một số người đi trước còn đó.

Chúng tôi quyết định đi tìm thuê các chuyên gia giỏi về khảo sát, xác định vùng hoạt động của chim yến. Hàng tháng trời quan sát bằng mắt thường, sau đó là sử dụng các trang thiết bị hiện đại để thử âm trong các buổi chiều, từ 16h-18h (là khung giờ chim kiếm ăn về). Kết quả thử mỗi ngày (lượng chim, hướng chim bay) đều được quan sát và ghi lại cụ thể làm cơ sở để đánh giá- Đặng Xuân Hùng kể.

Đặng Xuân Hùng (thứ 2 từ trái sang) giới thiệu về sản phẩm yến sào. Ảnh: TH

Sau thời gian dài nghiên cứu, xác minh thực tế, các chuyên gia đã khẳng định có thể xây dựng nhà nuôi yến ở 2 vị trí, tại khu rừng cao su ở xã Đăk Cấm (thành phố Kon Tum), và tại khu vườn của gia đình Đặng Xuân Hùng (ở tổ dân phố 1, phường Ngô Mây), bởi nơi đây nằm trúng luồng chim yến từ Khánh Hòa lên, từ Lào sang.

Ngay lập tức ý tưởng được triển khai với sự bài bản hiếm thấy. Cả hai chạy đôn chạy đáo hoàn tất các thủ tục, từ rà soát quy hoạch, khai báo với phòng chức năng đến xin phép xây dựng, tìm đầu mối cung ứng nguyên vật liệu đạt chuẩn, mua sắm trang thiết bị… "Đã làm là phải bài bản, đàng hoàng, không thì thôi" - Hùng từng đốp chát lại một người bạn khi người này cho rằng đang làm việc thừa, vì "bao nhiêu người làm rồi, có ai kỹ như vậy đâu".

Xét cho cùng đây cũng là điều nên làm, vì nguồn vốn đầu tư không hề ít. Chi phí cho khu nhà nuôi yến ở tổ dân phố 1, phường Ngô Mây (xây nhà, mua sắm trang thiết bị…) hết khoảng 1,3 tỷ đồng; chi phí cho khu nhà nuôi yến ở xã Đăk Cấm cũng xấp xỉ, chưa biết kết quả thế nào, đầu tư ban đầu mất đứt 2,5 tỷ đồng, phần lớn là vốn vay ngân hàng, nên chẳng dại gì mà làm kiểu chụp giật.

Bắt tay vào làm rồi mới thấy, nuôi yến khó thật. Có người nói, nuôi chim yến dễ vì không cần phải lo lắng về việc lựa chọn con giống, cũng không cần phải lo lắng về nguồn thức ăn cho chim vì sáng sớm chúng bay ra khỏi tổ đi kiếm ăn, chiều tối mới trở về. Nhưng trên thực tế, nếu muốn thành công, phải tuân thủ những quy trình kỹ thuật khắt khe.

Hệ thống sấy tổ yến. Ảnh: TH

Trước hết là trong xây dựng và lắp đặt thiết bị. Muốn thu hút chim yến về ở nhiều và nhanh, nhà nuôi yến phải đảm bảo các yêu cầu sau “mưa không ồn, nắng không nóng, thoáng không khí, không lọt sáng, ngăn phòng hợp lý, tạo đường bay độc lập”. Nếu không đáp ứng được các điều kiện trên, yến có về thì cũng sẽ đi.

Ở tỉnh ta, đặc thù khí hậu, thời tiết thay đổi thất thường, nên nhà nuôi yến còn phải lắp đặt hệ thống sưởi khi thời tiết lạnh, hệ thống làm mát khi thời tiết nóng, luôn đảm bảo nhiệt độ trong nhà yến từ 27-300C, độ ẩm từ 65% - 80%. Vì vậy, trong nhà yến còn phải lắp đặt hệ thống giám sát nhiệt độ và độ ẩm không khí.

Xây dựng xong nhà nuôi, lắp đặt hoàn tất trang thiết bị, bật loa lên, cả 2 bỏ ăn bỏ ngủ thấp thỏm rình coi yến có về không. Khi những cặp yến đầu tiên lượn vòng trên nóc nhà rồi theo "cửa" chui vào, chúng tôi mừng đến phát khóc, sau đó, yến về ngày một nhiều, chưa đầy năm đã được hàng ngàn cặp, và may mắn thay, đúng 1 năm sau, chúng tôi đã được thu hoạch mẻ đầu tiên - Hùng hào hứng.

Theo giải thích của anh, gọi là may mắn vì không phải ai nuôi yến cũng thành công, hoặc nếu thành công thì cũng phải vài ba năm sau mới được thu hoạch.

Đinh Xuân Tâm và Đặng Xuân Hùng với mẻ tổ yến đầu tiên. Ảnh: TH

3.Trong căn nhà gỗ nhỏ xinh được bọc kính dày xung quanh, chị Hồng (vợ Đặng Xuân Hùng) đang tỉ mẩn dùng nhíp nhặt nhạnh từng mảnh tạp chất, lông chim li ti trong tổ yến. Có lẽ đây là công việc đòi hỏi sự cẩn thận, dẻo dai và kiên nhẫn nhất mà tôi từng biết.

Dụng cụ để làm sạch tổ yến thô cũng khá đơn giản, gồm thau sạch màu trắng hoặc màu nhạt để dễ thấy lông lẫn trong tổ yến; nhíp gắp; rây sạch, có lỗ nhỏ; muỗng; đĩa hay chén để đựng yến sạch.

Chăm chú gắp từng mẩu tạp chất màu đen nổi lên giữa nền trắng của tổ yến, chị Hồng cho biết, việc thu hoạch tổ yến cũng có mùa, người nuôi phải tránh thời gian chim yến làm tổ và sinh sản (khoảng tháng chạp năm trước đến hết tháng giêng năm sau). Vì vậy, người nuôi thường thu hoạch tổ yến ở 3 thời điểm: trước khi chim đẻ trứng; khi chim yến đẻ được 2 quả trứng; sau khi chim yến đã rời tổ. Việc thu hoạch ở mỗi thời điểm đều có những ưu điểm và hạn chế khác nhau.

Theo chị Hồng, hiện nay, mỗi tháng 2 nhà yến cho thu hoạch khoảng 5-6 kg, đáng mừng là sản lượng đang tăng dần bởi đàn chim đã “an cư lạc nghiệp” và sinh sản không ngừng.

Sản phẩm “Yến sào Kon Tum” hiện được bán với giá vừa phải: 25 triệu đồng/1kg yến thô; 5 triệu đồng/kg yến tươi; 40 triệu đồng/kg yến tinh đã làm sạch, sấy khô. Tiếng lành đồn xa, nhiều người tìm đến mua nhưng không được vì sản lượng có hạn.

Sau khi thu hoạch, tổ yến thô được làm sạch nếu khách hàng có yêu cầu. Ảnh: TH

Điều đáng nói là ngay từ khi triển khai ý tưởng nuôi yến, hai "gã khùng" đã nghĩ ngay đến việc xây dựng thương hiệu yến sào Kon Tum một cách nghiêm túc, bài bản nhằm giúp người tiêu dùng phố núi tiếp cận được những sản phẩm yến nhà chất lượng và uy tín.

Được biết, hiện nay, ở Kon Tum đã có một số người đầu tư nuôi yến, nhưng tất cả đều chỉ mang tính tự phát, nhỏ lẻ, thiếu một định hướng bài bản về phát triển cũng như xây dựng thương hiệu.Xuất phát từ thực tế đó, tháng 4/2019, Hùng và Tâm đã quyết định nộp đơn đăng ký nhãn hiệu Yến sào Kon Tum lên Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ). Ngày 20/1/2020, Cục Sở hữu trí tuệ đã có quyết định chấp nhận đơn hợp lệ, không lâu nữa, cơ sở nuôi yến của hai người sẽ được công nhận sở hữu nhãn hiệu này.

Trên thị trường đã có các thương hiệu Yến sào Khánh Hòa, Yến sào Bình Thuận, Yến sào Phú Yên…, vậy thì sao không thể có Yến sào Kon Tum? Tôi nghĩ rằng, nếu chúng tôi quyết tâm, hoàn toàn có thể đưa tên Kon Tum vào "bản đồ" yến sào Việt Nam - Đinh Xuân Tâm bộc bạch.

Bỗng dưng tôi nhớ lại hình ảnh những đôi cánh nhỏ vi vút đập gió tìm về "nhà" trong ráng chiều, và có niềm tin mãnh liệt rằng, khát vọng về một thương hiệu riêng cho yến sào phố núi của hai "gã khùng" sẽ trở thành hiện thực.

Có người nói 2 cậu ấy… khùng, khi bỏ hàng tỷ đồng ra để “đánh bạc”, để “mơ hái lộc trời”, trong khi một số người đi trước đang lao đao, lại còn đăng ký nhãn hiệu gì đó nữa. Nhưng tôi thì tin rằng họ sẽ thành công. Bởi tôi đọc được trong ánh mắt, trong cách làm của họ sự quyết tâm và khát vọng chinh phục mục tiêu phía trước- một người từng nuôi yến đã nói về Ðặng Xuân Hùng và Ðinh Xuân Tâm như vậy.

Thành Hưng

Với những định hướng phát triển nông nghiệp phù hợp, những năm qua, Bố Trạch đã xuất hiện nhiều mô hình chăn nuôi mới hoạt động hiệu quả, góp phần đa dạng hóa vật nuôi trên địa bàn huyện. Tuy nhiên, phần lớn các mô hình còn tự phát, nhỏ lẻ và phân tán, chưa hình thành vùng sản xuất chăn nuôi hàng hóa tập trung. Để người dân mở rộng đầu tư sản xuất, chăn nuôi gia công theo chuỗi giá trị, có thị trường tiêu thụ ổn định, tính bền vững cao, Bố Trạch cần tiếp tục có chính sách khuyến khích phù hợp.

Hiện nay, trên địa bàn huyện Bố Trạch đã hình thành các mô hình chăn nuôi mới, như: chăn nuôi thỏ ở xã Đại Trạch, Đồng Trạch; chim cút sinh sản ở xã Nhân Trạch; dê ở xã Xuân Trạch, Sơn Trạch, Thượng Trạch; chim trĩ ở xã Lý Trạch; hươu lấy nhung ở Tây Trạch, Lý Trạch,... Đây là cơ sở để huyện thực hiện chủ trương chuyển dịch cơ cấu con nuôi nhằm tạo ra các sản phẩm đa dạng, có giá trị kinh tế cao.

Đàn dê thương phẩm ở xã Xuân Trạch phát triển ổn định, cho thu nhập cao.

Ông Cao Thế Vĩnh, Chủ tịch UBND xã Xuân Trạch cho biết: “Ngoài các mô hình nuôi dê thả núi, Xuân Trạch còn có mô hình nuôi dê thương phẩm gắn với phát triển du lịch sinh thái. Bà con tận dụng lợi thế về điều kiện tự nhiên ở vùng núi, đẩy mạnh phát triển chăn nuôi, trong đó chú trọng phát triển đàn dê. Hiện, Xuân Trạch có 7/10 thôn có mô hình chăn nuôi dê với 16 hộ nuôi, tổng đàn hơn 400 con. Trong đó, tại thôn 2 có mô hình nuôi dê trên vùng núi Hung Lầm, vừa để chế biến thức ăn vừa phát triển du lịch sinh thái”.

Mô hình nuôi dê thương phẩm gắn với phát triển du lịch sinh thái là của hộ gia đình ông Nguyễn Khắc Ánh ở thôn 2, xã Xuân Trạch. Ông Ánh cho hay: “Đàn dê từ khi thả nuôi đến 6 tháng sau là có thể xuất chuồng hoặc sinh sản. Nhờ chủ động được nguồn thức ăn phong phú trong tự nhiên nên đàn dê của gia đình có chất lượng thịt thơm ngon, được thị trường ưa chuộng. Với giá bán dao động từ 120-160 nghìn đồng/kg thịt dê, gia đình tôi có nguồn thu nhập ổn định, góp phần trang trải chi phí và nâng cao đời sống”.

Theo đánh giá chung của Phòng NN-PTNT huyện Bố Trạch, những năm qua, với định hướng phát triển chăn nuôi theo chuỗi giá trị, sản xuất gắn liền với tiêu thụ sản phẩm, đồng thời, khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào chăn nuôi, Bố Trạch đã hình thành các trang trại chăn nuôi lợn thịt với quy mô từ 1.000-2.000 con/lứa, trang trại chăn nuôi lợn nái ngoại với quy mô 100-200 nái ngoại; các gia trại chăn nuôi bò với quy mô 50-100 con bò lai; chăn nuôi gà với quy mô 3.000 con/lứa.

Huyện cũng chú trọng phát triển chăn nuôi theo hướng an toàn sinh học, kiểm soát tốt dịch bệnh. Hiện nay, trên địa bàn huyện đã có 2 cơ sở chăn nuôi được chứng nhận theo tiêu chuẩn VietGAHP (cơ sở chăn nuôi gà thịt ở Trung Trạch, cơ sở chăn nuôi lợn ở Thanh Trạch). Đây là hướng đi đúng đắn của Bố Trạch, phù hợp với thị hiếu của người tiêu dùng hiện nay.

Bên cạnh đó, một số địa phương đã huy động tốt các nguồn lực từ người dân và linh hoạt lồng ghép các nguồn vốn phát triển sản xuất thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, Chương trình 135 của Trung ương; nguồn vốn dự án SRDP, để thực chuyển đổi cơ cấu con nuôi phù hợp với tình hình thực tiễn tại địa phương.

Theo ông Nguyễn Trọng Tuyển, Trưởng phòng Nông nghiệp-PTNT huyện Bố Trạch, nhìn chung, trong giai đoạn 2016-2020, ngành chăn nuôi của Bố Trạch giữ ổn định dù có những khó khăn nhất định. Số lượng đàn tăng chậm nhưng chất lượng đàn tăng lên, ý thức của người chăn nuôi được nâng lên rõ rệt; chăn nuôi đang chuyển dịch theo hướng nâng cao chất lượng, giá trị và chiếm tỷ trọng lớn trong nông nghiệp.

Các giống gà mới chất lượng cao được người dân huyện Bố Trạch ưu tiên đưa vào chăn nuôi, mở rộng quy mô.

Tuy nhiên, đến nay, Bố Trạch vẫn đang loay hoay, chưa thực hiện được quy hoạch chăn nuôi theo vùng để tận dụng các lợi thế sẵn có; tình trạng chăn nuôi nhỏ lẻ, phân tán, thả rông trâu bò vẫn còn. Mặt khác, chăn nuôi gia súc, gia cầm vẫn nằm đan xen trong khu dân cư nên khâu xử lý chất thải chưa được bảo đảm, có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường nước, không khí và là nguyên nhân phát triển các loại dịch bệnh…

Bên cạnh đó, người chăn nuôi chưa có thói quen đánh giá về thị trường trước khi quyết định đầu tư phát triển sản xuất, đầu tư chủ yếu theo tính tự phát, nên dẫn đến tình trạng cung vượt cầu, thường xuyên bị tư thương ép giá. Các yếu tố khách quan cũng ảnh hưởng rất lớn đến ngành chăn nuôi, như: dịch bệnh thường xuyên xảy ra; tình hình thời tiết khắc nghiệt, diện tích cỏ trồng làm thức ăn cho trâu bò bị ngập úng vào mùa đông, cháy khô vào mùa hè.

Thêm nữa, giá cả đầu vào phục vụ ngành chăn nuôi đều tăng, như: giống, thức ăn, thuốc thú y, dụng cụ chuồng trại, trong khi đó, giá đầu ra sản phẩm luôn biến động, có lúc giảm mạnh. Đây là những yếu tố bất lợi trong tiêu thụ sản phẩm chăn nuôi của người nông dân. Một số người dân thiếu vốn đầu tư cho chăn nuôi, các nguồn vốn cho vay phát triển chăn nuôi còn rất hạn chế, các trang trại chăn nuôi trên địa bàn gần như chưa tiếp cận được các nguồn vốn cho vay ưu đãi.

Để ngành chăn nuôi trên địa bàn phát triển, đem lại hiệu quả cao, người dân yên tâm đầu tư sản xuất, Bố Trạch đã chỉ đạo các ban, ngành phối hợp chặt chẽ triển khai thực hiện kịp thời các chính sách hỗ trợ; hướng dẫn trực tiếp cho người chăn nuôi cách phòng bệnh cho gia súc, gia cầm, lợi ích của việc tiêm phòng vắc xin cho gia súc, gia cầm; lồng ghép tuyên truyền, vận động bà con nông dân tuân thủ quy trình vệ sinh thú y trong chăn nuôi để bảo đảm khâu quản lý dịch bệnh.

Đặc biệt, để thay đổi dần tập quán mua con giống không rõ nguồn gốc trong nhân dân, huyện chú trọng giới thiệu cho bà con các loại giống mới, một số địa chỉ cung ứng con giống chất lượng. Trước đây, bà con nông dân thường mua con giống không rõ nguồn gốc nên trong quá trình chăn nuôi gặp phải khó khăn như chậm lớn hoặc chất lượng kém. Hiện nay, do đã có quy định cụ thể về quản lý con giống nên các hộ chăn nuôi đã mua giống tại các trung tâm giống uy tín, có lý lịch rõ ràng, chất lượng bảo đảm. Đây là cơ sở quan trọng để nâng cao chất lượng đàn gia súc, gia cầm tại địa phương.

“Trên cơ sở đó, Bố Trạch tiếp tục duy trì các mục tiêu phát triển về chăn nuôi trong thời gian tới; cụ thể: tỷ lệ đàn bò lai tăng dần hàng năm, tổng đàn gia cầm trên 1 triệu con; phấn đấu nâng tổng đàn trâu bò gần 40.000 con; tổng sản lượng thịt hơi xuất chuồng 23.000 tấn. Riêng đối với tổng đàn lợn, hiện tại, tình hình dịch tả lợn châu Phi còn diễn biến khó lường, nên khuyến cáo bà con chuyển đổi con nuôi và thực hiện các biện pháp chăn nuôi an toàn sinh học để ổn định tổng đàn ở mức 60.000 con”, ông Nguyễn Ngọc Tuấn, Phó Chủ tịch UBND huyện Bố Trạch, trao đổi thêm.

Hương Trà

Hiếu Giang tổng hợp