Cây giống cà phê đang “cháy” hàng khi nhu cầu tiêu thụ đang vượt hơn rất nhiều so với khả năng cung ứng. Tình trạng này đã khiến cho chất lượng cây giống không đảm bảo vì các cơ sở kinh doanh chỉ chú trọng đến số lượng mà bỏ qua chất lượng.

Chất lượng cây giống cà phê đang là mối bận tâm của nhiều nông dân. Ảnh: Đông Anh

Tận dụng “tất tần tật”

Trái với năm trước, cây giống cà phê bị “dội chợ”, thì năm nay cây giống cà phê được tận dụng “tất tần tật” theo chia sẻ của một chủ vườn ươm trên địa bàn TP Bảo Lộc.

Thông tin từ Chi Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh Lâm Đồng thì năm 2016, số lượng cây giống cà phê bị tồn đọng là khoảng 1 triệu cây. Còn trong năm nay, nguồn cây giống này lại bị thiếu hụt nghiêm trọng.

Ông Phạm Quang Sơn, Chủ vườn ươm cà phê Trường Sơn (TP Bảo Lộc), đơn vị cung ứng giống cà phê được công nhận là TS1, TS2 chia sẻ: “So với mọi năm, nhu cầu cây giống cà phê năm nay tăng gấp đôi về số lượng, dẫn đến giá cả cũng tăng gấp 2, 3 lần. Có nhiều nguyên nhân khiến cây giống cà phê bị khan hiếm, như: Do năm trước cây giống tồn đọng nhiều nên các chủ vườn không có mặt bằng, không có vốn và không dám tiếp tục đầu tư sản xuất giống cho vụ năm nay. Ngoài ra, hầu hết các tỉnh Tây Nguyên từ Đắk Nông qua đến Gia Lai đều không có vườn ươm nào sản xuất cây giống cà phê mà tập trung sản xuất giống sầu riêng, bơ, tiêu nên mọi nguồn tiêu thụ đều tập trung về Bảo Lộc, Lâm Đồng. Đặc biệt, năm nay giá cà phê bắt đầu khôi phục trong khi giá tiêu giảm và cây bơ gặp nhiều dịch bệnh nên người dân lại đổ xô đi trồng cà phê”.

Hậu quả của tình trạng cầu vượt cung lẽ dĩ nhiên là chất lượng cây giống sẽ không đảm bảo.

Cũng theo ông Sơn, rất nhiều vườn ươm đã tận dụng lại hàng tồn kho từ năm ngoái, đặc biệt là đối với giống cà phê ghép. Ngay cả cây ghép mới trong năm nay thì cũng tận dụng lại gốc ghép cũ đã “quá tuổi”. Còn đối với giống cà phê ươm hạt, thay vì ươm 6 tháng mới đảm bảo tiêu chuẩn xuất giống như trước đây thì nay nhiều vườn ươm rút ngắn thời gian xuống chỉ còn 3 tháng để kịp cung ứng cho thị trường mà bất chấp chất lượng. Điều này khiến cho cây giống không đảm bảo chất lượng, tỷ lệ chết nhiều, tỷ lệ hao hụt cao.

Thực tế khan hiếm hàng và chất lượng cây giống không đảm bảo đã được rất nhiều nhà vườn tại Bảo Lộc phản ánh. Theo ông Ngô Xuân Nam (nông dân Tổ dân phố 13, phường Lộc Phát, TP Bảo Lộc), hiện tại, cây giống cà phê tăng cao hơn nhiều so với năm trước, từ 10 đến 18 ngàn đồng/cây giống tùy theo chất lượng. Giá cao nhưng chất lượng cây giống cà phê không đảm bảo mới là điều đáng bàn. Nhiều cơ sở cung ứng cây giống dù được cấp giấy chứng nhận nhưng khi “khát” hàng thì họ thường “ôm” nhiều nguồn hàng khác không rõ nguồn gốc, không đảm bảo chất lượng để đủ hàng bán cho nông dân. Đặc biệt, hiện “nhà nhà làm vườn ươm, người người làm vườn ươm” khiến cho người nông dân không biết lựa chọn vườn ươm nào đảm bảo chất lượng. Còn theo ông Nguyễn Danh (nông dân Tổ dân phố 7, phường Lộc Phát, TP Bảo Lộc), gia đình ông mua cây giống cà phê rất nhiều nhưng chủ yếu mua theo sự tin tưởng vào vườn ươm. Thực tế tỷ lệ sống của cây giống cà phê trong năm nay chỉ đạt 60%. Trong khi đó, cây cà phê là cây dài ngày nên phải trồng sau một thời gian mới biết sống hay chết, trồng sau nhiều năm mới biết chất lượng.

Khó quản lý chất lượng

Bảo Lộc được xem là “thủ phủ” cung ứng giống cây công nghiệp và cây ăn quả nói chung và đặc biệt là cây cà phê nói riêng. Ngoài cung ứng cho nhiều địa phương khác trong tỉnh thì còn xuất bán sang cả các tỉnh lân cận ở khu vực Tây Nguyên và trong năm nay còn xuất sang cả Lào, Campuchia. Hiện, toàn TP Bảo Lộc có khoảng 80 cơ sở sản xuất, khai thác nguồn giống, vật liệu nhân giống cây công nghiệp và cây ăn quả. Hàng năm, số lượng cây giống được sản xuất và cung ứng cho thị trường trong và ngoài tỉnh vào khoảng 7,3 triệu cây giống, riêng đối với giống cà phê là 4 triệu cây.

“Có tới 70% cơ sở sản xuất cây giống chưa có giấy phép kinh doanh, giấy tiếp nhận và thông báo tiêu chuẩn cơ sở do Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Lâm Đồng cấp. Hầu hết các cơ sở sản xuất, kinh doanh giống cây trồng đều nhỏ lẻ, chạy theo nhu cầu thị trường mà không có kế hoạch sản xuất cụ thể. Các cơ sở này lại bán qua tay cho các cơ sở bán lẻ khác trên địa bàn toàn tỉnh. Điều này khiến cho hoạt động sản xuất cây giống chưa thể quản lý chặt chẽ” - ông Nguyễn Thái Lam, Phó Phòng Kinh tế TP Bảo Lộc cho biết.

Thông tin từ Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Lâm Đồng cho biết, toàn tỉnh có 229 cơ sở sản xuất giống cà phê (kèm với nhiều giống cây trồng khác) với năng lực cung ứng hơn 10 triệu cây giống. Trong đó, số lượng cơ sở đã công bố tiêu chuẩn chất lượng chỉ có 34 cơ sở với số lượng cây giống cung ứng khoảng 7,8 triệu cây giống cà phê. Qua công tác thanh tra, kiểm tra hàng năm thì có rất nhiều cơ sở vi phạm với các lỗi chủ yếu là không có giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh, lấy cây giống từ các vườn sản xuất giống được công nhận về bán lại nên rất khó xử lý. Trong khi đó, công tác quản lý cây giống còn gặp rất nhiều khó khăn như hệ thống quản lý cây giống chưa thống nhất, việc cấp phép do Sở Kế hoạch Đầu tư nhưng việc kiểm tra, xử lý lại thuộc thẩm quyền của ngành nông nghiệp. Vì vậy, dù phát hiện những sai phạm nghiêm trọng nhưng Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn cũng không thể thu hồi giấy phép kinh doanh nên có tình trạng nhiều cơ sở vẫn cứ tái phạm năm này qua năm khác. Chế tài xử phạt đối với các cơ sở sản xuất, kinh doanh cây giống kém chất lượng còn thấp so với lợi nhuận nên nhiều cá nhân, đơn vị biết sai vẫn làm. Đối với những cơ sở sản xuất cây giống không thực hiện việc thông báo cho các cơ quan nông nghiệp kiểm tra chất lượng lô giống xuất vườn vẫn chưa có chế tài xử lý.

Tuy khó nhưng nhiều cơ quan quản lý nhà nước tỉnh Lâm Đồng và TP Bảo Lộc cũng đã triển khai nhiều giải pháp để tăng cường quản lý chất lượng cây giống. Tại TP Bảo Lộc, hàng năm đều rà soát, kiểm tra các cơ sở sản xuất, kinh doanh cây giống. Đồng thời, địa phương cũng dành một khoản kinh phí để hỗ trợ các cơ sở sản xuất, kinh doanh thực hiện tốt những quy định của Nhà nước, đặc biệt là hỗ trợ làm thủ tục công bố tiêu chuẩn cơ sở theo quy định. Ngoài những giải pháp đã triển khai, TP Bảo Lộc cũng đề xuất tăng cường quản lý nguồn gốc giống từ khâu thu hoạch vật liệu giống, cấp giấy chứng nhận nguồn gốc lô giống, quản lý cây con trong vườn ươm, cấp giấy chứng nhận nguồn gốc cây con đến lúc xuất vườn.

Đông Anh