Mô hình sản xuất nông nghiệp tuần hoàn của gia đình ông Phạm Văn Loan, xã Chính Lý, huyện Lý Nhân, Hà Nam.

Nông nghiệp tuần hoàn dường như là khái niệm khá mới mẻ với nhiều người, nhưng thực tế, đây là quá trình sản xuất nông nghiệp theo chu trình khép kín, chất thải và phế phụ phẩm của quá trình này là đầu vào của quá trình khác thông qua áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, công nghệ sinh học, công nghệ hóa lý.

Theo đó sản xuất nông nghiệp sẽ khai thác và sử dụng tài nguyên một cách tiết kiệm, hiệu quả, giảm sự lãng phí, thất thoát sau thu hoạch, tạo ra sản phẩm an toàn, chất lượng, giảm ô nhiễm môi trường, bảo vệ sinh thái và sức khỏe con người.

Trong bối cảnh giá vật tư nông nghiệp, thức ăn chăn nuôi tăng cao, nông nghiệp tuần hoàn thật sự là một giải pháp hợp lý nhằm giảm chi phí đầu vào, nâng cao hiệu quả kinh tế cho người sản xuất. Nhận thấy mô hình kinh tế tuần hoàn đặc biệt quan trọng và cần thiết đối với lĩnh vực sản xuất nông nghiệp bền vững, tỉnh Hà Nam đã và đang triển khai các mô hình chăn nuôi, trồng trọt và thủy sản theo hướng bền vững, ứng dụng công nghệ cao, an toàn sinh học, trong đó có nông nghiệp tuần hoàn.

Chất thải không còn là nỗi lo

Chăn nuôi bò-trồng cây ăn quả-cây dược liệu là một trong những kiểu mô hình được nhiều hộ chăn nuôi bò sữa, bò thịt ở Hà Nam áp dụng thành công và đem lại hiệu quả kinh tế cao vì đã tận dụng tốt nguồn chất thải, phế phụ phẩm để tái sử dụng nhằm giảm chi phí đầu vào, nâng cao hiệu quả sản xuất.

Với diện tích gần 30ha vận hành theo mô hình nông nghiệp tuần hoàn khép kín, trang trại của anh Đặng Xuân Nam, ở xã Nguyên Lý, huyện Lý Nhân đang vận dụng sáng tạo nguyên tắc cơ bản trong nền kinh tế tuần hoàn để thực hiện khá thành công trong các khu liên hợp, tự thu gom phế liệu, phế phụ phẩm nông nghiệp làm thức ăn gia súc, cho thu lãi hàng trăm triệu đồng mỗi năm. Theo đó, chất thải của hơn 30 con bò sữa, thân cây sau thu hoạch, bã ép tinh dầu… được đưa vào ngâm ủ làm phân bón để trồng húng quế, ngô, cỏ voi. Khi được thu hoạch những cây trồng này quay trở lại thành thức ăn chính cho đàn bò. Theo anh Nam đánh giá, từ khi áp dụng mô hình, hiệu quả kinh tế gia đình thu được nâng lên rõ rệt. Mỗi năm, gia đình tiết kiệm được khoảng 40% chi phí mua phân bón cho sản xuất và xử lý gần như triệt để tác nhân gây ô nhiễm môi trường trong cả quá trình sản xuất, kinh doanh, góp phần quan trọng cân bằng hệ sinh thái tự nhiên.

Còn tại xã Chính Lý, huyện Lý Nhân, nhiều năm qua, gia đình ông Phạm Văn Loan đã tận dụng các phế phụ phẩm từ cây trồng, rơm rạ sau thu hoạch, thu gom về đốt bằng lò xây tự thiết kế để lấy tro bón cho cây trồng thay phân hóa học là kali. Đặc biệt, trong bối cảnh vật tư, phân bón nông nghiệp tăng cao, ông Loan còn chủ động liên kết các hộ chăn nuôi lợn quy mô lớn trong thôn xin chất thải dư thừa đang có nguy cơ cao gây ô nhiễm môi trường về xử lý bón cho cây trồng, trong đó có hơn 200 gốc nhãn. Nhờ đó, mỗi năm gia đình ông tiết kiệm được hơn 100 triệu đồng chi phí phân bón. Ngoài ra, để tận dụng triệt để mô hình tuần hoàn khép kín, ông còn nuôi thả ngỗng để dọn cỏ trong vườn, mỗi năm tiết kiệm thêm 40 triệu đồng tiền thuê làm cỏ. Tính ra, mô hình của ông Loan thu về từ 500-600 triệu đồng/năm, đồng thời, góp phần giảm ô nhiễm môi trường thôn, xóm. Ông Loan đánh giá: "Trước đây, trong sản xuất nông nghiệp, gia đình tôi thường bón phân hóa học (phân đạm) cho cây trồng, cây sẽ phát triển rất nhanh ở từng thời điểm nhưng lại có nhược điểm là dễ nhiễm sâu bệnh do cây không có sức đề kháng, vì thế phải sử dụng thuốc sâu rất nhiều, độc hại cho môi trường và người lao động. Đến giờ, tôi không dùng phân đạm bón cho cây thì gần như là không phải sử dụng thuốc sâu mà năm nào vườn cây cũng sai, đẹp, chất lượng lại rất tốt".

Nông nghiệp theo hướng kinh tế tuần hoàn sẽ gắn kết các hoạt động chăn nuôi, trồng trọt, thủy sản, mỗi một đối tượng là một mắt xích trong chuỗi tuần hoàn, mục tiêu là giảm nguyên liệu đầu vào. Trong quá trình hoạt động, chuỗi mắt xích này có thể trực tiếp hoặc gián tiếp là nguyên liệu đầu vào cho mắt xích khác. Người nông dân tùy vào điều kiện sản xuất để lựa chọn các đối tượng cây trồng, vật nuôi với quy mô phù hợp chuỗi vận hành.

Giải pháp phát triển bền vững

Tỉnh Hà Nam hiện có gần 400.000 con lợn; 37.000 con trâu, bò và hơn 8,4 triệu con gia cầm. Nếu người chăn nuôi chỉ quan tâm đến sản phẩm chính mà bỏ qua phế phụ phẩm, lượng phát thải sẽ dẫn đến ô nhiễm, ảnh hưởng môi trường sống. Nhận thức được điều đó, không chỉ các trang trại chăn nuôi lớn mà nhiều gia trại, nông hộ trong tỉnh đã phát triển mô hình chăn nuôi theo hướng tuần hoàn, đó là các mô hình: vườn-ao-chuồng-biogas; nuôi cá theo công nghệ "sông trong ao"; nuôi bò-trồng cây dược liệu, cây ăn quả; sản xuất tổng hợp nuôi bò-nuôi trùn quế-trồng cỏ/ngô/cây ăn quả; gia cầm-cá… Các mô hình này, đã giúp người chăn nuôi quản lý tốt chất thải nông nghiệp, sử dụng hợp lý phế, phụ phẩm nông nghiệp làm phân bón trả lại độ phì nhiêu cho đất, xử lý an toàn chất thải động vật, tạo nguồn chất đốt phục vụ sinh hoạt, chống ô nhiễm môi trường.

Thực hiện kế hoạch chuyển đổi cơ cấu cây trồng và nuôi trồng thủy sản trên đất lúa tỉnh Hà Nam giai đoạn 2019-2020 định hướng đến năm 2025, đến hết năm 2021, diện tích đất lúa chuyển đổi sang nuôi trồng thủy sản của tỉnh là 591,98ha, đạt 27,5% kế hoạch. Hiện nay, có nhiều hộ dân áp dụng mô hình "lúa-cá" vào sản xuất và đem lại nguồn thu nhập cao, nhất là ở các vùng trũng, hay ngập úng trước đây chỉ cấy được một vụ lúa nay được chuyển đổi sang nuôi trồng thủy sản. Kiểu mô hình tuần hoàn này được áp dụng khi nuôi cá trong ruộng lúa, phân của cá và thức ăn còn dư sẽ làm phân bón bổ sung dinh dưỡng cho cây lúa, cùng với đó, cá giúp người lao động bớt được công làm cỏ sục bùn cho ruộng lúa sinh trưởng, phát triển tốt. Ngược lại, khi gặt lúa xong, cá được thả vào ruộng, tận dụng gốc dạ, thóc rơi vãi trở thành thức ăn cho tôm, cá. Với mô hình này, đã tạo được vòng tuần hoàn khép kín luân canh gối vụ, hầu như cây trồng, vật nuôi không phải sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, thuốc kháng sinh, tạo ra sản phẩm sạch và bảo vệ môi trường. Mô hình được triển khai rộng rãi trong thực tiễn đã giúp giảm được dịch bệnh, giảm ô nhiễm môi trường, tạo sản phẩm an toàn, nhất là giúp nông dân nâng cao được thu nhập gấp từ 5-10 lần trên cùng một đơn vị diện tích so với chỉ trồng lúa. Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Hà Nam Nguyễn Văn Thông cho biết: Sản xuất nông nghiệp tuần hoàn là một giải pháp phù hợp cho nông dân đặc biệt là với hộ sản xuất. Thời gian tới, Trung tâm Khuyến nông tỉnh sẽ phối hợp các cấp chính quyền địa phương, trung tâm dịch vụ nông nghiệp các huyện đẩy mạnh tuyên truyền cũng như hướng dẫn để nhân rộng các mô hình hiệu quả.

Để kinh tế nông nghiệp tuần hoàn được nhân rộng một cách bền vững, phát huy những tiềm năng, lợi thế và nền tảng cơ bản về sản xuất nông nghiệp theo hướng kinh tế tuần hoàn, tại Diễn đàn Khuyến nông @ nông nghiệp vừa được tổ chức tại Hà Nam, Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông quốc gia Hạ Thúy Hạnh cho rằng: Phát triển kinh tế tuần hoàn trong giai đoạn hiện nay, cần xây dựng được các chuỗi liên kết sản xuất, trong đó, phân định rõ vai trò từng thành tố, tiến tới chuyên môn hóa, hệ thống hóa, gắn chặt với ứng dụng các tiến bộ khoa học. Cần có các giải pháp như tăng cường thực hiện có hiệu quả các chủ trương, chính sách của Nhà nước để thúc đẩy kinh tế tuần hoàn, đồng thời đề xuất các chính sách đặc thù để khuyến khích phát triển kinh tế tuần hoàn cho cả nông hộ và doanh nghiệp tham gia tái chế phụ phẩm nông nghiệp. Cùng với đó, các trung tâm khuyến nông tỉnh cần tuyên truyền, hướng dẫn để nâng cao nhận thức và chuyển giao tiến bộ khoa học kỹ thuật về kinh tế tuần hoàn cho người sản xuất, các chủ trang trại.

Bài và ảnh: ĐÀO PHƯƠNG